του Δημ. Χ. Σάββα.

Σημείο αναφοράς η εορτή του πολιούχου του Μεγάλου Κάστρου, η εορτή του Αγίου Μηνά. Εξάλλου δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού η πόλη μας έχει ταυτίσει την πορεία της και την ύπαρξή της με τον δικό της Άγιο, τον Άγιο Μηνά. Μία σχέση πατρική, που χρόνια ατέλειωτα ξέρει η πόλη του Ηρακλείου να κρατάει. Εξάλλου δεν είναι τυχαία η αναφορά του βιγλάτορα Νίκου Καζαντζάκη από το ύψωμα του Μαρτινέγκο που περιγράφεται στο βιβλίο του: “Αναφορά στο Γκρέκο”.

“Στα παλιά εκείνα ηρωικά χρόνια το Μεγάλο Κάστρο δεν ήταν ένα μπουλούκι σπίτια, μαγαζιά και στενοσόκακα, στριμωγμένα σ’ ένα ακρογιάλι της Κρήτης, μπροστά από ένα ακατάπαυστα αγριεμένο πέλαγο, κι οι ψυχές που το κατοικούσαν δεν ήταν ακέφαλο ή πολυκέφαλο ρέμπελο τσούρμο από άντρες και γυναικόπαιδα που σπατάλευαν όλο τους τον αγώνα στις καθημερινές έγνοιες του ψωμιού, του παιδιού, της γυναίκας.

Άγραφτη, αυστηρή τάξη τους κυβερνούσε, κανένας δεν σήκωνε αντάρτικο κεφάλι στο σκληρό απάνω του νόμο. Κάποιος πάνω από το κεφάλι του έδινε προσταγές. Αλάκερη η πολιτεία ήταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή ήταν κι αυτή ένα φρούριο αιώνια πολιορκούμενο κι είχε καπετάνιο ένα Άγιο, τον Άγιο Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου…”.

Κι Εκείνος πάντοτε στη διάθεση του Μεγάλου Κάστρου, της αγαπημένης του πόλης, αλλά και των παιδιών του, των Καστρινών. Πολλοί τον έβλεπαν, άλλοι τον ένιωθαν δίπλα τους, άλλοι πάλι τον άκουγαν, όταν έβγαινε από το εικόνισμά του, ψαροκαβαλάρης πάνω στο όμορφο μπεγίρι του. Δεν άφηνε κανένα σπίτι να μην περάσει, είχε την ευθύνη για όλους και για όλα. Ήξερε όλα τα στενοσόκακα, τα περνούσε γρήγορα και με μεγάλη ευκολία.

Πως όμως ο Άγιος Μηνάς καθιερώθηκε πολιούχος της πόλης μας;

Τους τρεις τελευταίους μήνες της πολιορκίας του Μεγάλου Κάστρου τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Τον Ιούλιο του 1669 ήρθε από τη Γαλλία βοήθεια 7.000 ανδρών οι οποίοι πολέμησαν υπό τις διαταγές του Δουκός Μποφώρ και τον Νοάιγ, αλλά μάταιος ο αγώνας τους. Την άμυνα των Ενετών διηύθυνε ο Δούκας Μοροζίνης, ανιψιός του Φραγκίσκου Μοροζίνι, ο οποίος έμεινε γνωστός για την κρήνη του, τα Λιοντάρια.

Ο Δούκας Μοροζίνι, βλέποντας την κακή κατάσταση όπως εξελισσόταν εξουσιοδότησε τον Εμμανουήλ Σκορδύλη, γόνο γνωστής αρχοντορωμαϊκής οικογένειας, για διαπραγμάτευση με τους Τούρκους. Από την πλευρά των Τούρκων εξουσιοδοτήθηκε ο Μέγας Διερμηνέας Παναγιώτης Νικούσιος, ο οποίος ήταν Έλληνας Φαναριώτης και μιλούσε Τουρκικά, Γαλλικά, και Γερμανικά.

Ήταν κάτοχος των κρατικών μυστικών και άσκησε τα καθήκοντά του κατά τρόπο, ώστε να υποστηρίζονται εκ του αφανούς τα συμφέροντα των Χριστιανών και φυσικά των Ελλήνων. Οι διαπραγματεύσεις άρχισαν το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη και κράτησαν 10 ημέρες. Τελικά στις 27 Σεπτεμβρίου 1669, αφού είχαν επιβιβασθεί στις γαλέρες και οι τελευταίοι Ενετοί στρατιώτες, ο Μοροζίνι έστειλε τα κλειδιά της πόλης του Ηρακλείου σε ασημένιο δίσκο στο Μέγα Βεζύρη και παρέδωσε την πόλη. Η είσοδος των Τούρκων προξένησε πολλές καταστροφές στην πόλη, υπήρξαν πολλά θύματα.

Ο μέχρι τότε καθολικός ναός του Αγίου Τίτου ονομάσθηκε Βεζύρ Τζαμί, η Βασιλική του Αγίου Μάρκου μετονομάσθηκε σε Δεφτεντάρ Τζαμί και ο ναός του Σωτήρος Βαλιδέ Τζαμί. Την ογδόη ημέρα ο Μέγας Βεζύρης Αχμέντ Κιοπρουλή, ο Πορθητής, στις 4 Οκτωβρίου 1669, μπήκε στην πόλη και μετέβη αμέσως στο τζαμί του για να προσευχηθεί.

Εντύπωση του έκανε η απουσία των Χριστιανών και τότε μέσω του Παναγιώτη Νικουσίου διεμήνυσε στον μητροπολίτη Νεόφυτο Πατελάρο να ενθαρρύνει τους Χριστιανούς και να τους πείσει να γυρίσουν πίσω στα σπίτια τους. Ο Νικούσιος απάντησε στο Μέγα Βεζύρη ότι οι Χριστιανοί δεν επιστρέφουν, γιατί δεν έχουν ναό για να προσευχηθούν και να εκτελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.

Ο Μέγας Βεζύρης τότε τους βρήκε έναν μικρό ναό ιδιωτικό, του Αγίου Ματθαίου. Ωστόσο μεσολάβησαν δύο λυπηρά γεγονότα. Αφενός υπήρξε διαφωνία Πατελάρου και Νικουσίου και αφετέρου οι Σιναΐτες καλόγηροι κατέλαβαν τον Άγιο Ματθαίο με την αιτιολογία, ότι ήταν μετόχι της Ιεράς Μονής Σινά. Αποτέλεσμα οι Χριστιανοί του Μεγάλου Κάστρου μαζί και ο Μητροπολίτης αναζητώντας Ναούς εγκαστάθηκαν στα χωριά. Έτσι εξηγείται το όνομα πολλών χωριών στο νησί μας.

Τις εισπράξεις του Αγίου Ματθαίου εκαρπούντο οι Σιναΐτες. Το 1688, 19 χρόνια μετά την τουρκική κατοχή ο μητροπολίτης Αθανάσιος Καλλιπολίτης απέσπασε φιρμάνι για να επισκευάσει τον ερειπωμένο Ναό του Ταξιάρχη που βρισκόταν στη συνοικία “Κήπος της Μαριώς”, πίσω από τη γνωστή πολυκλινική. Πρόκειται για τη σημερινή οδό Δελημάρκου, εκεί που ήταν το σπίτι του οφθαλμίατρου Γιάννη Τσαμπαρλάκη.

Όμως σ’ αυτό αντέδρασαν οι φανατικοί Τούρκοι και ο προϊστάμενος του Αγίου Ματθαίου και το φιρμάνι ακυρώθηκε. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι το 1735. Αυτή τη χρονιά μητροπολίτης ήταν ο Γεράσιμος Λετίτζης από το Βενεράτο που με πολλές προσπάθειες κατόρθωσε να αποσπάσει φιρμάνι όπου επισκευάστηκε ο ερειπωμένος ναός της Υπαπαντής.

Παρά τις απειλές και τις φοβέρες προς τους μαστόρους, ο ναός ετοιμάσθηκε στις 10.11.1735 και την επομένη 11-11-1735 ενθρονιάστηκε ως Ιερός Ναός του Αγίου Μηνά και της Υπαπαντής. Για ποιο λόγο τώρα από τότε είναι πολιούχος ο Άγιος Μηνάς και όχι ο Άγιος Τίτος που υπήρχε παλιότερα ως εκκλησία, δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες, αφού ο πολιούχος της πόλης μας γεννήθηκε και έζησε, αλλά και πέθανε με αποκεφαλισμό στην Αίγυπτο κατά τον Γ’ μετά Χριστό αιώνα. Νέος κατετάγη στο στρατό και σταδιοδρόμησε.

Αργότερα αποσύρθηκε στην έρημο, ασκήτεψε και κατά τον διωγμό του Διοκελητιανού. Πολλοί ναοί είναι αφιερωμένοι στην Χάρη του και είναι διασκορπισμένοι σε πολλά νησιά του Αιγαίου, στα Επτάνησα και σε άλλες πόλεις. Ίσως υπό την επίδραση της διάδοσης της λατρείας του στα νησιά, ίσως το γεγονός ότι υπήρξε στρατιώτης και οι υπόδουλοι αποζητούσαν έναν στρατιωτικό, ένα πολεμικμό άγιο ως προστάτη, ίσως και η σύμπτωση της ημέρας των εγκαινίων την 11η Νοεμβρίου, ίσως και άλλοι θρύλοι που κατά παράδοση έφτασαν μέχρι την εποχή εκείνη, να συνετέλεσαν στο να θεωρείται ο Άγιος Μηνάς πολιούχος και προστάτης του Ηρακλείου.

Ο νέος μεγαλοπρεπής ναός του χτίστηκε κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας. Θεμελιώθηκε το 1862 και τελείωσε το 1895, με κάθε επισημότητα και μεγαλοπρέπεια.

Ένας πραγματικά όμορφος και επιβλητικός Ιερός Ναός, από τους ωραιότερους της πατρίδας μας!

 

* Ο Δημήτρης Χ. Σάββας είναι προϊστάμενος  της Βικελαίας Βιβλιοθήκης και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Βιβλιοπωλείου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης.

Πηγή : https://www.patris.gr/2018/11/12/o-ai-minas-toy-irakleioy/